یونیکس

یونیکس (به انگلیسی Unix) یک سیستم‌عامل چندوظیفگی و چند کاربره است که در سال ۱۹۶۹ به دست گروهی از کارمندان آزمایشگاه‌های بل متعلق به شرکت تلفن و تلگراف آمریکا (.AT&T Corp) شروع شد. این گروه را کن تامپسون، دنیس ریچی، برایان کرنیگان، داگلاس مکیلروی مایکل لسک و جو اوسانا شکل می‌دادند.

تاریخچه

یونیکس در آغاز به زبان اسمبلی نوشته شد اما در سال ۱۹۷۳ به طور کلی به زبان سی بازنویسی شد. این کار، هم توسعه یونیکس و هم پورت کردن آن به دیگر سکوها را ساده‌تر می‌کرد. یونیکس در ابتدا برای استفاده در بل سیستم در نظر گرفته شد ولی از اواخر دهه ۷۰ .AT&T Corp پروانه‌ی انتشار یونیکس را به طرف‌های بیرونی مختلفی داد که منجر به گونه‌های آکادمیک و تجاری از یونیکس شد، مانند BSD از دانشگاه برکلی کالیفرنیا، AIX از آی‌بی‌ام، سان‌اُواِس/سولاریس از سان مایکروسیستمز و زنیکس از مایکروسافت. شرکت تلفن و تلگراف آمریکا در ابتدای دهه ۹۰ حقوق خود در یونیکس را به شرکت نوول فروخت که نوول هم تجارت یونیکس را به شرکت سانتا کروز اوپریشن در سال ۱۹۹۵ فروخت؛ ولی نشان تجاری یونیکس در اختیار اوپن گروپ که یک کنسرسیوم استانداردهای تجاری است قرار گرفت و این گروه، این نشان را به نام خود ثبت کرده است. تنها سامانه‌هایی که به صورت کامل با مشخّصات یونیکس سازگار بوده و مبلغی پول به کنسرسیوم اوپن گروپ بپردازند، واجد شرایط استفاده از نام یونیکس هستند. دیگر سامانه‌ها می‌توانند شبه یونیکس نامیده شوند، هرچند که مؤسسه اوپن گروپ این نام را رد کرده است.

در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰، نفوذ یونیکس در محافل دانشگاهی (خصوصاً ویرایش BSD که از دانشگاه برکلی سرچشمه گرفته) باعث پذیرش گسترده‌ی یونیکس توسّط شرکت‌های مختلف شد و نگارش‌های تجاری مختلفی از یونیکس به‌وجود آمد، همانند سان‌اُواِس, اچ‌پی-یواکس و AIX.

شبه یونیکس

علاوه بر یونیکس‌های تأیید شده که اسامی بعضی از آنها ذکر شد، سیستم‌عامل‌هایی هم وجود دارند که شبه یونیکس نامیده می‌شوند مانند مینیکس، نوادگان BSD مانند فری‌بی‌اس‌دی, نت‌بی‌اس‌دی، اپن‌بی‌اس‌دی، دراگون‌فلی‌بی‌اس‌دی,مک و گنو (و گنو/لینوکس). این سامانه‌ها با آن که با استانداردهای یونیکس کاملاً یا تقریباً سازگار هستند، اما توسَط مؤسسه اوپن گروپ تأیید نشده‌اند و حق استفاده از نام یونیکس را ندارند. اصطلاح یونیکس سنّتی ممکن است برای توصیف سیستم‌عامل‌هایی که مشخصات و ویژگی‌های نگارش ۷ یونیکس یا نگارش ۵ یونیکس را دارند، استفاده شود. هنگامی که کن تامسون هنوز به مولتیکس دسترسی داشت، شبیه‌سازهایی برای سیستم صفحه‌بندی و سامانه پرونده نوشت. او هم‌چنین یک بازی رایانه‌ای به نام سفر فضایی را نوشت، ولی این بازی برای اجرا شدن به یک ماشین کارامدتر و ارزان‌تر احتیاج داشت و سرانجام او یک PDP-7 کم استفاده در آزمایشگاه‌های بل پیدا کرد. در سال ۱۹۶۹ تیمی به رهبری تامسون و ریچی، بر روی این ماشین یک سامانه پرونده‌ی سلسله مراتبی، مفاهیم فرایند رایانه و پرونده‌ی دستگاه، یک مفسّر برای خط فرمان و تعدادی برنامه‌ی کوچک دیگر نوشتند.

اینترنت

اگر گفته شود یونیکس آغازگر «دوره اطلاعات» و در امتداد آن «عصر اینترنت» است، کوچک‌ترین سخنی به گزافه گفته نشده‌است. در واقع تا همین امروز هم، تقریباً ٪۱۰۰ پیمان‌های مهم و باز که جنبش اینترنت را پدید آورده‌اند، مانند وب، از خانواده‌ی یونیکس آمده و می‌آیند. اینترنت در آغاز، در یونیکس گسترش یافت و تا سال‌ها، واژه‌ی «اینترنت» در میان کاربران یونیکس واژه‌ای کاملاً عادی و روزمره بود، درحالی که دیگران حتا این واژه را نشنیده بودند و یا با اکراه تمام به آن بی اعتنایی نشان داده یا حتا آن را مسخره می‌کردند.

امروزه

سامانه‌های یونیکس امروزی به شاخه‌های مختلفی تبدیل شده اند که در مرور زمان به دست AT&T توسعه داده شده. یونیکس طوری طرّاحی شده است تا قابل انتقال به هر ماشین، چند کاره و هم‌چنین چند کاربره باشد. سامانه‌های یونیکس با ایده‌های جدیدی که مطرح کرده‌اند، شناخته می‌شوند: پرونده‌های متنی ساده، مفسّرهای خط فرمان و سامانه پرونده‌ی سلسله مراتبی و …. در مهندسی نرم‌افزار، یونیکس به خاطر زبان برنامه‌نویسی سی و فلسفه‌ی یونیکس اهمّیت بسیار دارد.